ดูแลยิ่งกว่าลูกในไส้ ลักษณะขวัญดี ขวัญร้ายของโค ตามตำราโบราณ
ลักษณะขวัญดี ขวัญร้ายของโค วัตถุประสงค์ที่นำมาเผยแพร่ เพื่อมิต้องการให้ภูมิปัญญาของบรรพบุรุษในอดีตสูญหายไปตามกาลเวลา และเพื่อเป็นการชี้ให้เห็นถึงความเชื่อของชาวบ้านที่ผูกพันกับการเกษตรกรรม อันที่จริงแล้วยังมีตำราการดูลักษณะวัวชนอีกเฉพาะตำราหนึ่ง แต่ไม่สามารถนำมาเผยแพร่ ณ ที่นี้ได้ เนื่องจากกลัวจะเป็นการนำไปสู่การเบียดเบียนสัตว์
ตามตำราของ พระบริสุทธศีลาจารย์ (วัน มะนะโส)
สูตรดี
๑. ขวันอยู่ตรงขากรรไกรทั้งสองข้าง หรือข้างเดียว ท่านว่าดีควนเลี้ยงดี
๒. ขวันอยู่ใต้คาง ชื่อว่า คาบแก้ว ท่านว่าดีควนเลี้ยง ไม่มีโทษดี
๓. ขวันอยู่หว่างเขา ชื่อว่า ทูนข้าวปลูก ท่านว่าเลี้ยงไว้ทำนาดี
๔. ขวันอยู่บนคอ ชื่อว่า ครอบแอกไถ ท่านว่าเลี้ยงไว้ทำนาดี
๕. ขวันอยู่จอมหนอก ชื่อว่า จอมปราสาด ดีวิเศษนัก
๖. ขวันอยู่ใต้เพิงหางติดข้างโคนหาง ชื่อว่า สำเพาเพรียบ ท่านว่าเลี้ยงไว้ดีวิเศษนัก
๗. ขวันอยู่ที่แค่งทั้ง ๔ ข้าง ท่านว่าดีจะช่วยคุ้มกันอันตราย
๘. ขวันอยู่ใต้กีบทั้ง ๔ ตีน หรือตีนเดียว ชื่อว่า ปราบทวีบ ท่านว่าควนเลี้ยงดีวิเศษนัก จะสมบูรณ์พูนเกิดไปด้วยทรัพย์สินเงินทอง
๙. ขวันอยู่โคนกีบหน้า หรือหลังซ้าย หรือขวา ท่านว่าดีจะสมบูรณ์พูลเกิดไปด้วยทรัพย์สินศฤงคาร
ลักษณะขวันอยู่ที่พอปานกลาง
สูตรมัธยม
๑. ขวันอยู่ที่กลางหน้าผาก ชื่อว่า ขวันเดิม ไม่ดีไม่ชั่วพอมัธยม
๒. ขวันอยู่ที่ท้ายทอยหนอก ชื่อว่า พกหมาก ไม่ดีไม่ชั่วพอมัธยม
๓. ขวันอยู่ที่นั่งดี ชื่อว่า แท่นพระยา ดีพอมัธยม
๔. ขวันข้างพุงทั้งสองข้าง หรือข้างเดียว ไม่ดีไม่ชั่วพอมัธยม
๕. ขวันอยู่บนหัวขาหลัง ชื่อว่า ปัดหลอด ไม่ดีไม่ชั่วพอมัธยม
๖. ขวันอยู่โคนลิงทั้งสองข้าง หรือข้างเดียว ชื่อสำเภาในอู่ ดีแต่ไม่เหลือทรัพย์
ลักษณะขวันโคที่ร้ายนัก
สูตรร้าย
๑. ขวันอยู่ใกล้เคียงกับรูจมูก ชื่อว่า สูบสมุทร ท่านว่าร้ายนัก จะนำความเดือดร้อนมาสู่ครอบครัว
๒. ขวันอยู่ใต้ตา ชื่อว่า ทูลเพลิง ถ้าใครเลี้ยงไว้ ประดุจดังเพลิงลามห้ามไม่ให้เลี้ยง
๓. ขวันอยู่ข้างหนอกทั้งซ้ายขวา ระยะ ๑ ศอก หรือ ๑ คืบ ชื่อว่า ขวันอ้อมรั้ว ท่านว่าร้ายไม่ดี
๔. ขวันอยู่ที่ปลายหางพอวีถึง ชื่อว่า ปัดจาย ท่านว่าร้ายนักไม่ควรเลี้ยง
๕. ขวันอยู่ที่ขาหลังทั้งสองข้าง หรือข้างเดียวหน้าหรือหลังหรือข้างแต่อยู่ที่ขา ชื่อว่า สำเภาพัง ท่านว่าร้ายนัก ถ้าใครเลี้ยงจะอายุสั้น และเสื่อมสูญทรัพย์สิน
๖. ขวันอยู่ที่รับน้ำขี้ ท่านว่าร้ายนัก มักจะทำร้ายผู้เลี้ยง
๗. ขวันอยู่ปากลิง ชื่อว่า สำเภารั่ว ถ้าใครเลี้ยงไว้จะเสื่อมสูญทรัพย์สิน ท่านว่าร้ายนัก
