วัฒนธรรมท้องถิ่นใต้แดนสยาม กับวัวชนแดนใต้ที่คู่คนไทยมายาวนาน
การชนวัว มันเป็นสิ่งที่แยกยากระหว่างวัฒนธรรม กีฬา การพนัน ดังนั้นผมจะไม่วิเคราะห๋ตรงนี้ แต่จะเอาเบื้องหลังมานำเสนอครับ ลักษณะของเขาวัวนี้สามารถบ่งบอกถึงวิธีการชนของวัว แต่ละตัวได้ เว้นแต่วัวตัวนั้นจะไม่ใช้ยอกหรือเขาให้เป็นไปในทางที่ถูกเรียกว่า “ชนไม่สมยอด” คืออาจจะเลวหรือดีกว่าที่คาดหมายไว้ก็ได้ เช่น วัวที่มีลักษณะเขาเป็น “เขาตรง” หรือ “เขาแทง แต่ไม่แทง “เขาบิด” แต่ไม่บิด “เขาวง” หรือ “เขารอม” แต่ ไม่จับ อย่างนี้เรียกชนไม่สมยอด เป็นต้นวัวที่มีเขายาวแลดูสวยงามและน่ากลัวหรือน่าหวาดเสียวคู่ควบกัน
ได้แก่ เขาวง เขารอม เขากุบ หรือเขาแทง เหล่านี้บางทีเรียกว่า “เขารก” โดยเฉพาะ “เขาวง” นั้นสามารถใช้ปลายเขาแทงเข้าหูคู่ต่อสู้ได้ง่าย หรือเพียงแต่ตั้งรับเฉย ๆ คู่ต่อสู้ก็ไม่สามารถทำอะไรได้ ส่วนที่ว่าวัวเขาชนิดไหนควรจะใช้ชนกับวัวที่มีเขาชนิดไหน หรือวัวที่มีชั้นเชิงอย่างไรนั้นเจ้าของวัวและนักเลงวัวชนจะต้องศึกษาวิธีการชนให้จงดี และต้องเคยเห็นวิธีการชนของวัวแต่ละตัวมาแล้ว เช่น วัวเขาวง หรือ เขารอม มักจะได้เปรียบคู่ต่อสู้ที่มีชั้นเชิงการชนเกือบทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นวัวแทง วัวทุบ วัวตอก หรือวัวฟัน แต่จะเสียเปรียบ วัวเข(ขี่) หรือ “วัวเห็ง” อย่างเดียวเท่านั้น
อนึ่งวัวชนที่มีลักษณะไม่ดี เช่น หางสั้นมากจนผิดปกติ หรือหางยาวมากเกินไป ๑ เขากางมาก ๑ เป็นวัวหลังโกง ๑ เหล่านี้ล้วนเป็นลักษณะที่ไม่ดีทั้งสิ้น แต่ถ้า ๓ ลักษณะ ดังกล่าวมารวมอยู่ในวัวตัวเดียวกัน คือ “เขากาง หางเกิน หลังโกง” ก็กลับถือว่าเป็นลักษณะที่ดี เช่น วัวแดงไพรวัลย์ วัวชนที่มีชื่อในอดีตก็มีลักษณะเช่นนี้นอกจากนี้ก็มีลักษณะสีพิเศษอย่างอื่นอีกเช่น “หน้าโพ” “หน้าจุด” บางทีก็เรียกว่า “หัวกัว” (คือหัวมีจุดคล้ายหัวปลาหัวตะกั่ว) “หน้าปิ้ง” (คือหน้าโพนั่นเอง แต่เป็นหน้าโพที่ไม่อยู่ในความนิยม คือเป็นรูปสามเหลี่ยมฐานขึ้นหรือเอายอดลงล่างคล้ายจะปิ้ง) ส่วนหน้าโพที่อยู่ในความนิยมมักจะเอายอดเหลี่ยมขึ้นบ้างบน ซึ่งเป็นลักษณะสีที่หายากมาก และเป็นส่วนหนึ่งของลักษณะวัวชาติศุภราชดังที่ได้กล่าวมาแล้ว วัวที่จะใช้ชนนั้นจะต้องเป็นพันธุ์วัวชนโดยเฉพาะ วัวใช้งานธรรมดาจะนำมาเป็นวัวชนไม่ได้ ลักษณะของวัวชนที่ดีจะต้องมีใจทรหดอดทน มีไหวพริบในการชนดี และมีลักษณะอื่น ๆ ที่ดีอีกหลายอย่าง เท่าที่มีผู้กล่าวไว้ถ้าประมวลมากล่าวเฉพาะที่สำคัญก็จะได้ดังนี้
๑. ลักษณะทั่ว ๆ ไป จะต้องมีรูปร่างประเปรียว ช่วงตัวยาว ท้องกิ่ว ลำตัวค่อนข้างหนา หลังหนาแบน คอสั้นหนาใหญ่ ช่วงขาสั้นและล่ำสัน คิ้วหนา ตาเล็ก สีตาดำ ใบหูเล็ก โหนกสูงใหญ่ (ภาคใต้เรียกว่าหนอก) มีขวัญที่ใต้โหนกและกลางหลังเยื้องไปทางด้านหน้าเหนียงคอ (ภาษาใต้เรียกว่าแร้ง) หย่อนยาน ลางตัวหย่อนยานมากเวลาก้มลงกินหญ้าจะจดพื้นดินก็มี แต่ลางพันธุ์ นิยมเหนียงคอสั้น เขาแข็งแรง ปลายเขาแหลมโค้ง โคนเขาทั้งสองใหญ่หางเรียวยาวจดพื้นดิน โคนหางใหญ่ปลายหางเป็นพู่ดูสวยงามมาก ลูกอัณฑะเล็ก ขนสั้นละเอียดเป็นมัน แต่ที่หน้ามีขนยาว เวลาเคี้ยวเอื้องน้ำลายเป็นฟอง และกีบตีนชิด เป็นต้น
๒. ลักษณะเฉพาะพันธุ์ ลักษณะเฉพาะพันธุ์ ที่นำมากล่าวนี้เป็นลักษณะที่เชื่อกันว่าเป็นวัวชนชนิดดี ซึ่งจะเลือกกล่าวเพียงบางชนิดเท่านั้น เช่น โคอุสุภราช โคชนิดนี้นิยมเลี้ยงไว้ชนจัดว่าเป็นพระยาโคก็ได้ มีลักษณะที่สังเกตคือสีขาวปลอด หรือบางตำรากล่าวว่าชาติโคอุสุภราชนั้นสีแดงลายขาว โดยมีลายดังนี้คือ ตีนด่าง, หางดอก, หนอกพาดผ้า, หน้าใบโพ โคนิล โคชนิดนี้ถือเป็นโคพันธุ์ดีอีกชนิดหนึ่ง เชื่อกันว่าจะให้ลาภแก่ผู้เลี้ยง ลักษณะพิเศษคือมีเยี่ยวดำในวันพระ แต่ในวันอื่น ๆ อาจจะไม่ดำ ส่วนสีของเท้าอาจจะดำหรือไม่ใช่ก็ได้ โคบิณฑ์น้ำข้าว เป็นโคสีขาวปลอด ลักษณะที่น่าสังเกต คือเล็บยาว หางยาว เขาขาวเป็นมัน
๓. ลักษณะดีตามสีตัว วัวทางภาคใต้มีสีต่างกันถึง ๗ สี แต่สีที่สำคัญ คือ ขาวปลอด, ดำนิล, แดง , ลาย (คือดำแซมขาว), ลังสาด (คือคอดำ หัวดำ ท้ายดำ ตรงกลางขาว) สีของวัวนี้ นอกจากจะบอกลักษณะดีชั่ว แล้วยังใช้เป็นชื่อเรียกวัวอีกด้วย เช่นวัวสีขาวเรียกอ้ายขาว สีดำเรียกอ้ายดำ เป็นต้น แต่เพื่อมิให้สับสนเพราะมีสีซ้ำกันเขาจึงบอกชื่อบ้านหรือชื่อเจ้าของเข้าไปด้วย เช่น อ้ายขาวลุง หมายถึงวัวขาวบ้านทุ่งลุง อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ซึ่งมีชื่อเสียงโด่งดังทั่วภาคใต้ เพราะตลอดชีวิตการต่อสู้ของมันไม่เคยแพ้มีแต่ชนะกับเสมอ และถือกันว่าเป็นโคพันธุ์อุสุภราชแท้การละเล่นนี้เล่นอยู่ในวงจำกัด บางท้องที่ ในสังคมเกษตรที่ทำนา ในการไถมักจะใช้วัวพื้นเมืองเป็นแรงงานหลัก แต่คนเลี้ยงก็พบว่าวัวตัวผู้ที่อยู่ในฝูงมีมากกว่า 1 ตัว พอมันเข้าวัยเจริญพันธุ์มันจะชนกัน ต่อสู้เพื่อเป้นจ่าฝูงการต่อสู้ดุเดือด คนเลี้ยงจึงเห็นจุดนี้ เลยเอามาชนกันเพื่อความสนุกสนานเมื่อมีคนมาดูมากมากๆ ความเห็นไม่ตรงกันการพนันเลยเกิดขึ้น จากนั้นมีการพัฒนาการเลี้ยงและมีการชนกันอย่างเป็นทางการในปัจจุบัน
ติดตามข่าวสารวงการวัวชน ได้ที่ เพจวัวชน
กลุ่มทีเด็ดวัวชน @wuachonth
คลิปวัวชน ไฮไลท์วัวชน
ทีเด็ดวัวชน ช่องวัวชน
รับชมถ่ายทอดสดการแข่งขันวัวชน เว็บวัวชน
